Różnice kulturowe w komunikacji niewerbalnej
Komunikacja niewerbalna
Najszerzej ujmując komunikacja werbalna to mowa, a niewerbalna to język ciała. Zazwyczaj przekazują one tę samą wiadomość, choć sygnały werbalne i niewerbalne różnią się. Za pomocą języka przekazujemy zarówno informacje, jak i emocje, natomiast komunikacja niewerbalna opiera się głownie na przekazywaniu stanów emocjonalnych. Należy zauważyć, iż język jest bardziej precyzyjny, natomiast język ciała można interpretować na wiele sposobów. Dodatkowo wymiana zdań ma początek i koniec, natomiast sygnały niewerbalne są wysyłane, o ile ludzie zauważają się nawzajem, nawet jeśli druga strona wykazuje brak zainteresowania komunikacją. Komunikat za pośrednictwem języka ciała wysyłamy często nieświadomie. Język można kontrolować, używać go celowo, a efekt można wcześniej zaplanować. Znaki niewerbalne mogą być również używane celowo, ale istnieją znaki ciała, których nie można kontrolować, np. pocenie się, zaczerwienienie i nagłe wybuchanie płaczem [1]. Kolejną cechą charakterystyczną będzie to, iż sygnały niewerbalne zależą od płci oraz co ważne, są głęboko zakorzenione, wyuczone w dzieciństwie i nabyte poprzez naśladowanie manier i cech rodziców i / lub grupy kulturowej; zatem należy podkreślić, iż przekaz niewerbalny zależy od kultury [2].
Rola komunikacji niewerbalnej
Rola komunikacji niewerbalnej jest niesamowicie duża. Określając jego rolę Broszinsky-Schwabe szacuje, że udział komunikacji niewerbalnej w dekodowaniu przekazu we wszystkich kulturach wynosi około \( 70\% \) [1]. Natomiast Mehrabian (1971) uważa, że komunikacja niewerbalna stanowi \( 93\% \) naszego rozumienia uczuć i postaw innych ludzi. Twierdzi, że \( 55\% \) skutecznej komunikacji składa się z mimiki i mowy ciała, a kolejne \( 38\% \) dotyczy tonu głosu. Słowa same w sobie stanowią zaledwie \( 7\% \) skutecznej komunikacji. Dodatkowo zauważa, iż jeśli znaczenie naszych słów jest niezgodne z emocjami przekazywanymi za pomocą naszego tonu głosu, mimiki i poprzez mowę ciała, nasze słowa ledwo liczą się w komunikacji [3].
Przykłady komunikacji niewerbalnej obejmują [2]:
- Parajęzyk – sposób, w jaki wypowiadamy słowa, w tym ich tempo, tembr głosu, wypełniacze wokalne.
- Mimika – niektóre gesty mimiczne, zwłaszcza te, które są związane z silnymi emocjami jak strach, złość, radość mają uniwersalny charakter [4]. Część gestów jest zależna od kultury np. uniesione brwi wyrażające brak zgody w społeczeństwie arabskim.
- Mowa ciała – zachowanie, postawa ciała, emblematy (posiadają ustalone znaczenie w danej kulturze np. kciuk w górę), ilustratory (ilustrują co mówimy np. tam daleko mówimy machając ręką), regulatory (organizują nam proces komunikacji np. tempo mówienia, intonacja, wskazywanie kto ma się teraz wypowiedzieć itp.), przejawy uczuć i adaptatory (służące rozładowywaniu napięcia np. strzelanie palcami).
- Kontakt wzrokowy – reguluje interakcje i wskazuje na uważność i zaangażowanie.
- Atrakcyjność – chociaż koncepcje piękna są specyficzne dla kultury, istnieje uniwersalny standard piękna, który jest powiązany z fizjologiczną równowagą i dobrostanem.
- Strój – komunikuje pociąg seksualny, samostanowienie, identyfikację grupową i zawiera wskazówki dotyczące statusu i roli [5]. Ważną rolę odgrywa wykorzystanie kolorów, które jest uzależnione od kultury np. w Chinach kolor czerwony symbolizuje szczęście, a w Korei nieszczęście. Żałoba w niektórych regionach przybiera kolor czarny, a w niektórych biały [6].
- Ozdoby – każdy dodatek do ciała, mający na celu upiększenie lub dekorację.
- Dystans przestrzenny (proksemika) – sposób, w jaki ludzie definiują i wykorzystują przestrzeń wokół siebie („terytorium”), a także dystans, jaki utrzymują od innych podczas rozmowy, np. dystans intymny, dystans osobisty, dystans społeczny i publiczny dystans).
- Dotyk – fizyczny kontakt z innymi.
- Czas (chronemika) – określa to jak rozumiemy samo pojęcie czasu, jaką ma on dla nas wartość, jak go wykorzystujemy, kontrolujemy. Ten element jest niezwykle zależy od kultury [5].
Rola sygnałów niewerbalnych:
- Powtórzenie: wskazywanie komuś, kto zapytał o kierunek, drogi palcem.
- Zastępowanie: niewerbalna wskazówka może zastąpić wypowiedziane słowa – np. wzruszanie ramionami, uniesienie brwi w geście niezgody w społeczeństwie arabskim.
- Uzupełnianie: Zachowanie uzupełniające wspiera wypowiadane słowo.
- Akcentowanie: gesty mogą podkreślać to, co mówimy np. pokiwanie palcem sygnalizujące zakaz [7].
Przykład 1: Różnice międzykulturowe w komunikacji niewerbalnej
Gesty: W krajach arabskich nie należy pokazywać gestu, który w Polsce rozumiany jest jako w porządku, ok, gdyż jest to uważane za wulgarne. Kolejny gest, którego należy unikać to pięść prawa na lewej, która oznacza życzenie szkody dla rozmówcy. Koniuszki palców na nosie lub powiece oznaczają, że coś zostanie wykonane, jako obowiązek [8]. W krajach arabskich charakterystyczne cmokanie i unoszenie brwi są synonimem odmowy, klepanie się po głowie sugeruje, iż zrobiło się coś dla kogoś z przyjemnością. W Bułgarii kiwamy głową potwierdzając i przecząc odwrotnie niż w Polsce. Z kolei w Japonii kiwanie głową nie oznacza zgody, a jedynie komunikat, iż się jest słuchanym. Japończycy uważają, iż kiwanie głową w takiej sytuacji świadczy o szacunku [9]. Kolejny gest, którego znaczenie będzie różne w zależności od kultury to znak, który w Stanach Zjednoczonych znaczy ok, w Japonii ten sam gest oznacza pieniądze, zaś Argentyńczycy, Belgowie, Francuzi i Portugalczycy używają go by pokazać zero lub nic, w niektórych krajach jest to również obraźliwy gest (Grecja) [10]. Natomiast gest skrzyżowanych palców sugerujący, iż życzymy komuś powodzenia w Turcji oznacza zerwanie przyjaźni [11].
Zadanie 1:
Treść zadania:
Znajdź jak najwięcej przykładów gestów, które w jednej kulturze znaczą coś innego niż w innych.Zadanie 2:
Treść zadania:
Spróbuj opisać sygnały, które twoim zdaniem świadczyły o pozytywnym odbiorze Ciebie podczas ostatniego egzaminu.Zadanie 3:
Treść zadania:
Zastanów się czy kiedykolwiek źle zinterpretowałeś czyjeś sygnały niewerbalne i z czego to wynikało.Bibliografia
1. Broszinsky-Schwabe, E.: Interkulturelle Kommunikation. Missverständnisse und Verständigung, Springer Verlag 2011.2. Hybels, S., Weaver, R. L.: Communicating effectively, McGraw-Hill, Boston 2007.
3. Mehrabian, A.: Silent messages, CA: Wadsworth, Belmont 1971.
4. Paleczny, T.: Interpersonalne Stosunki Międzykulturowe, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2007.
5. Bucher, R.: Diversity consciousness: Opening our minds to people, cultures, and opportunities, Prentice Hall, Upper Saddle River 2010.
6. Mikułowski Pomorski, J.: Komunikacja międzykulturowa. Wprowadzenie, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Kraków 1999.
7. Knapp, M. L, Hall, J. A.: Komunikacja niewerbalna w interakcjach międzyludzkich, Astrum, Wrocław 2000.
8. Uksik, M.: Komunikacja Międzykulturowa w Biznesie – Świat Arabski, Zeszyty Naukowe AON 2014, nr 1(94).
9. Cross Cultural: Thailand and Japan: Verbal & Nonverbal Communication, dostęp:15.08.2020
10. Desmond, M.: Body talk: A World Guide to Gestures, Jonathan Cape Ltd., London 1994.
11. Kinsey, Goman C.: Komunikacja Pozawerbalna. Znaczenie mowy ciała w miejscu pracy, Studio Emka, Warszawa 2012.